Rozliczanie umów cywilnych - Dodatek nr 12 do Ubezpieczeń i Prawa Pracy nr 12 (270) z dnia 10.06.2010

Ubezpieczenie pracownika wykonującego dodatkowo umowę cywilną

Dla rozstrzygnięcia obowiązku ubezpieczeń społecznych pracownika z tytułu dodatkowo zawartej umowy cywilnej istotne jest, czy umowę tę zawiera: z podmiotem będącym jednocześnie jego pracodawcą (lub wykonuje umowę na rzecz własnego pracodawcy), innym podmiotem niż własny pracodawca.

Umowy cywilne oraz umowa o dzieło zawarte z własnym pracodawcą lub wykonywane na jego rzecz

Jeżeli umowę cywilną zawarto z własnym pracownikiem, to podlega on z tego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym wszystkich ryzyk ubezpieczeniowych (tj. ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu) oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu - tak jak ze stosunku pracy. Także w przypadku gdy w ramach wykonywanej umowy zleceniobiorca będzie świadczył pracę na rzecz własnego pracodawcy, to dla celów ubezpieczeń społecznych traktuje się tę umowę jak umowę o pracę.

Należy podkreślić, że dla pracowników będących w stosunku pracy tytułem do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego jest także wykonywanie umowy o dzieło zawartej z własnym pracodawcą (lub wykonywanej na rzecz własnego pracodawcy). Umowa o dzieło zawarta z własnym pracodawcą traktowana jest dla celów ubezpieczeniowych jak umowa o pracę. Ponieważ przepisy ustawy o sus nie zawierają ograniczeń co do rodzaju zawartej umowy o dzieło, każda umowa spełniająca warunki określone w art. 627-646 K.c. rodzi obowiązek ubezpieczeń w ZUS, o ile tylko została zawarta z własnym pracodawcą lub jest wykonywana na jego rzecz.
 

Spółka z o.o. zawarła na kilka miesięcy z własnym pracownikiem umowę o dzieło. Wynagrodzenie z tytułu wykonywania umowy o dzieło wypłaca co miesiąc.

Wykonywana dodatkowo przez pracownika umowa o dzieło rodzi dla niego obowiązek ubezpieczeń społecznych (wszystkich ryzyk ubezpieczeniowych) oraz ubezpieczenia zdrowotnego. Pracodawca nie dokonuje dodatkowego zgłoszenia tej osoby do ZUS, natomiast wypłacone wynagrodzenie zarówno z tytułu wykonywania umowy o pracę, jak i umowy o dzieło „oskładkowuje” na identycznych zasadach.

Fakt, że w wyniku zawarcia umowy o dzieło powstaje utwór będący przedmiotem ochrony na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 2006 r. nr 90, poz. 631 z późn. zm.), dla kwestii podlegania ubezpieczeniom jest bez znaczenia. Inaczej kształtuje się sytuacja, gdy wykonywanie dzieła nie było przedmiotem umowy, lecz pracownik zaoferował pracodawcy odsprzedanie wykonanego (niezamówionego przez pracodawcę) dzieła, np. napisanej książki, czy artykułu. Mamy tu bowiem do czynienia nie z umową o dzieło, lecz przewidzianą w przepisach prawa autorskiego umową o przeniesienie autorskich praw majątkowych lub umową o korzystanie z utworu, która samoistnie nie rodzi obowiązku ubezpieczeń.
 

Jeżeli umowę cywilną zawarto z własnym pracownikiem:

• przebywającym na urlopie bezpłatnym,

• przebywającym na urlopie wychowawczym,

to osoba ta dla celów ubezpieczeń jest traktowana jako zleceniobiorca, a nie jako pracownik. Wynika to z faktu, iż w okresach, o których mowa wyżej, następuje zawieszenie praw i obowiązków wynikających ze stosunku pracy. W takim przypadku z tytułu wykonywania umowy cywilnej zleceniobiorca podlega:

• obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu,

• obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu,

• dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu.

Nie podlega natomiast ubezpieczeniom z tytułu wykonywania umowy o dzieło, ponieważ umowa o dzieło (która nie jest w takim przypadku wykonywana u własnego pracodawcy lub na jego rzecz) nie rodzi obowiązku ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego.
 

Firma zawarła ze swoją pracownicą przebywającą na urlopie wychowawczym umowę zlecenia. Pracownica z tytułu wykonywania umowy zlecenia podlega:

• obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu,

• obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu,

• dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu.

Pracodawca obowiązany jest zgłosić pracownicę z tytułu wykonywania umowy zlecenia do ubezpieczeń, poprzez złożenie formularza ZUS ZUA z kodem tytułu ubezpieczenia 04 11 X X, a po zakończeniu wykonywania umowy wyrejestrować ją na formularzu ZUS ZWUA.

Jeżeli umowa cywilna jest zawarta z własną pracownicą pobierającą zasiek macierzyński, to podlega ona:

• z tytułu umowy cywilnej dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym, obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu,

• z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Natomiast z umowy o dzieło ta pracownica nie podlega ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu.
 

Firma zawarła ze swoją pracownicą pobierającą zasiłek macierzyński (do 31 lipca 2010 r.) umowę zlecenia na okres od 10-15 czerwca 2010 r. Pracownica z tytułu wykonywania umowy zlecenia podlega obowiązkowo tylko ubezpieczeniu zdrowotnemu. Natomiast dobrowolnie ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym (w razie przystąpienia do tych ubezpieczeń obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu). Nadal obowiązkowe są ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego.

Pracodawca obowiązany jest zgłosić pracownicę z tytułu wykonywania umowy zlecenia do ubezpieczenia zdrowotnego poprzez złożenie formularza ZUS ZZA z kodem tytułu ubezpieczenia 04 11 X X, a po zakończeniu wykonywania umowy wyrejestrować ją na formularzu ZUS ZWUA.

Umowy cywilne zawarte z obcym pracownikiem

Pracownicy spełniający jednocześnie warunki do objęcia ich obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu dodatkowo wykonywanej w innym podmiocie niż własny pracodawca umowy cywilnej; niewykonywanej na rzecz własnego pracodawcy są obejmowani ubezpieczeniami jedynie z tytułu stosunku pracy. Z tytułu umowy cywilnej osoby te mogą być objęte ubezpieczeniami społecznymi, ale na zasadzie dobrowolności (z zastrzeżeniem, o którym mowa poniżej).

Składka na ubezpieczenie zdrowotne w takim przypadku jest obowiązkowa z każdego z tych tytułów.
 

Od 1 stycznia 2010 r. minimalne wynagrodzenie pracowników zatrudnionych w pełnym miesięcznym wymiarze czasu pracy nie może być niższe od kwoty 1.317 zł, a w przypadku pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy w pierwszym roku pracy nie może wynosić mniej niż 80% minimalnego wynagrodzenia, czyli 1.053,60 zł. Zatem dopiero w sytuacji, gdy kwota stanowiąca podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ze stosunku pracy, w przeliczeniu na okres miesiąca, jest niższa od kwoty minimalnego wynagrodzenia za pracę, o której mowa wyżej, pracownik podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania umowy cywilnej.

Jeżeli warunek osiągnięcia podstawy wymiaru składek w przeliczeniu na okres miesiąca w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia ze stosunku pracy nie zostanie spełniony, zleceniobiorca (obok stosunku pracy) podlega ubezpieczeniom także z tytułu wykonywania umowy cywilnej:

• obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz ubezpieczeniu wypadkowemu,

• obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu,

• dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu.

Pracownik uzyskuje wynagrodzenie w stałej miesięcznej wysokości 1.900 zł. W czerwcu 2010 r. zawarł z innym podmiotem niż własny pracodawca umowę zlecenia.

Z tytułu wykonywania umowy zlecenia podlega obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu, a ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym dobrowolnie (w razie przystąpienia do tych ubezpieczeń - obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu).
 

Pracownik wykonuje zatrudnienie na podstawie dwóch umów o pracę. Jedna jest zawarta na 1/2 etatu za wynagrodzeniem zasadniczym 900 zł, a druga na 1/3 etatu za wynagrodzeniem zasadniczym 500 zł. Osoba ta zawarła dodatkowo z innym podmiotem niż własny pracodawca umowę zlecenia (umowy zlecenia nie wykonuje na rzecz własnego pracodawcy).

Z każdej z umów o pracę wynagrodzenie miesięczne jest niższe od kwoty minimalnego wynagrodzenia, jednak łącznie oskładkowane wynagrodzenie z tytułu stosunku pracy wynosi co najmniej tyle, ile minimalne wynagrodzenie za pracę (co najmniej 1.317 zł). Dlatego też z tytułu wykonywania umowy zlecenia osoba ta opłaca obowiązkowo jedynie składkę na ubezpieczenie zdrowotne (ubezpieczeniom społecznym podlega na zasadzie dobrowolności).

W tym miejscu należy jeszcze wyjaśnić, kiedy podstawa wymiaru składek podlega przeliczeniu na okres miesiąca. Stosownego przeliczenia podstawy wymiaru składek na okres miesiąca dokonuje się, jeżeli z umowy o pracę wynika, że wynagrodzenie miesięczne otrzymywane z tytułu jej wykonywania jest równe co najmniej kwocie minimalnego wynagrodzenia odpowiedniego dla danego roku pracy.
 

W związku z powyższym, przeliczeniu podlega podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z tytułu pozostawania w stosunku pracy niższa od minimalnego wynagrodzenia z powodu np.:

• przebywania przez część miesiąca na zasiłku chorobowym,

• rozpoczęcia pracy w trakcie miesiąca,

• niewypłacenia pracownikowi w danym miesiącu wynagrodzenia z powodu kłopotów finansowych pracodawcy.

Pracownikowi w umowie o pracę określono wynagrodzenie w stałej miesięcznej wysokości 1.400 zł. Pracownik choruje od 1 do 23 czerwca 2010 r. W związku z tym w czerwcu uzyskał oskładkowane wynagrodzenie niższe od kwoty minimalnego wynagrodzenia. Pracownik dodatkowo w innym podmiocie niż własny pracodawca wykonuje umowę zlecenia.

Ponieważ w czerwcu br. - po przeliczeniu na okres miesiąca - jego podstawa wymiaru składek z tytułu stosunku pracy wynosi co najmniej minimalne wynagrodzenie, z tytułu wykonywania umowy zlecenia osoba ta nadal opłaca obowiązkowo jedynie składkę zdrowotną.

Pracownik wykonuje kilka umów cywilnych

Pracownik, który wykonuje równocześnie kilka umów cywilnych zawartych z innym podmiotem niż własny pracodawca (nie wykonuje ich na rzecz własnego pracodawcy), podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu stosunku pracy. Natomiast z tytułu umów cywilnych - podobnie jak w przypadku wykonywania przez pracownika dodatkowo jednej umowy cywilnej - obowiązek ubezpieczeń społecznych jest uzależniony od podstawy wymiaru składek z tytułu stosunku pracy. I tak, jeżeli pracownik ze stosunku pracy osiąga w przeliczeniu na okres miesiąca oskładkowany przychód w kwocie:

1) co najmniej minimalnego wynagrodzenia - ubezpieczenia społeczne zarówno z jednej, jak i kilku umów cywilnych są dobrowolne,

2) niższej od minimalnego wynagrodzenia - ubezpieczenia społeczne z tytułu umowy cywilnej są obowiązkowe; dotyczy to jednak tylko pierwszej umowy cywilnej, bowiem ubezpieczenia z drugiej i kolejnych umów cywilnych są już dobrowolne.

Oczywiście z tytułu wszystkich wykonywanych umów obowiązkowa jest składka na ubezpieczenie zdrowotne.
 

Pracownik zatrudniony na 1/2 etatu za wynagrodzeniem zasadniczym 750 zł dodatkowo wykonuje umowę zlecenia (zawartą na okres od 1 kwietnia do 31 października 2010 r.). Od 1 czerwca 2010 r. wykonuje też umowę agencyjną (zawartą na okres od 1 czerwca do 31 grudnia 2010 r.).

Ww. umowy cywilne pracownik zawarł z innymi podmiotami niż własny pracodawca (nie wykonuje ich też na rzecz własnego pracodawcy). Zatem z tytułu umów cywilnych podlega:

• obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu przez cały okres wykonywania obydwu umów oraz

• ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania:

• umowy zlecenia - obowiązkowo od 1 kwietnia do 31 października 2010 r.,

• umowy agencyjnej - dobrowolnie od 1 czerwca do 31 października 2010 r.; natomiast po zakończeniu wykonywania umowy zlecenia, tj. od 1 listopada do 31 grudnia 2010 r. - obowiązkowo.

Osoba ta może także od 1 czerwca 2010 r. zmienić tytuł ubezpieczeń społecznych i podlegać im obowiązkowo z tytułu wykonywania:

• umowy zlecenia: od 1 kwietnia do 31 maja 2010 r. (w okresie od 1 czerwca do 31 października 2010 r. ubezpieczenia społeczne są dobrowolne),

• umowy agencyjnej: od 1 czerwca do 31 grudnia 2010 r.