Ustalanie wysokości zasiłku macierzyńskiego

Gdy ubezpieczona urodzi dziecko, nabywa prawo do zasiłku macierzyńskiego. Na świadczenie takie może również liczyć ojciec dziecka, a także osoby, które w okresie ubezpieczenia chorobowego albo urlopu wychowawczego przyjęły na wychowanie dziecko w wieku do 7. lub odpowiednio 10. roku życia. Wysokość tego świadczenia obliczana jest jako odpowiedni procent podstawy wymiaru zasiłku, uzależniony m.in. od rodzaju urlopu, za okres którego przysługuje. Przy czym w niektórych przypadkach zasiłek albo podstawa jego wymiaru wymaga podwyższenia do gwarantowanej wysokości.

Wysokość zasiłku

Zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego. Jego miesięczna wysokość wynosi odpowiednio:

100% podstawy zasiłku - za okres urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu ojcowskiego oraz odpowiednio - w zależności od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie lub przyjętych jednocześnie na wychowanie i ich wieku - za okres do 6, 8 lub 3 pierwszych tygodni urlopu rodzicielskiego,
60% tej podstawy - za pozostały okres urlopu rodzicielskiego

lub też

80% podstawy wymiaru zasiłku za cały okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego - gdy wniosek o urlop rodzicielski w pełnym wymiarze/zasiłek macierzyński za okres tego urlopu zostanie złożony w ciągu 21 dni po porodzie lub przyjęciu dziecka na wychowanie i wystąpieniu do sądu z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka albo przyjęciu dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej.

Stanowi o tym art. 31 ust. 1-3 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, zwanej ustawą zasiłkową.

Zasiłek macierzyński, podobnie jak zasiłek chorobowy, przysługuje za każdy dzień niezdolności do pracy, nie wyłączając dni wolnych od pracy. Za jeden dzień wypłacany jest w wysokości jednej trzydziestej części wynagrodzenia/przychodu stanowiącego podstawę wymiaru zasiłku.

Podstawa zasiłku

Podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego dla pracowników i ubezpieczonych niebędących pracownikami oblicza się na zasadach określonych odpowiednio w rozdziale 8 i 9 ustawy zasiłkowej.

Stanowi ją odpowiednio:

przeciętne/y miesięczne/y wynagrodzenie/przychód wypłacone/uzyskany za okres 12 - lub przy krótszym okresie ubezpieczenia - pełnych miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstało prawo do zasiłku macierzyńskiego lub
podstawa wymiaru ostatnio wypłacanego świadczenia chorobowego (np. zasiłku chorobowego), jeśli między tymi świadczeniami nie było przerwy, albo była ona krótsza niż trzy pełne miesiące kalendarzowe,
najniższa podstawa wymiaru zasiłku, którą z tytułu pracy w pełnym wymiarze czasu pracy stanowi kwota minimalnego wynagrodzenia za pracę, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71% tego wynagrodzenia - w przypadku gdy podstawa wymiaru zasiłku ustalona pracownikowi, do którego mają zastosowanie przepisy o minimalnym wynagrodzeniu za pracę, jest niższa od tej wartości.

Ustawowe podwyższenie zasiłku

Ustawodawca przewidział jeszcze jedną (oprócz najniższej podstawy zasiłku) gwarancję wysokości, tym razem zasiłku macierzyńskiego i to dla wszystkich osób, korzystających z tego świadczenia za okres urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego. Otóż w przypadku gdy miesięczna kwota zasiłku macierzyńskiego pomniejszonego o zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych (pdof) jest niższa niż kwota świadczenia rodzicielskiego, określonego w ustawie o świadczeniach rodzinnych, a więc od 1.000 zł, kwotę zasiłku macierzyńskiego pomniejszonego o zaliczkę na pdof podwyższa się do wysokości świadczenia rodzicielskiego. Inaczej niż w przypadku najniższej podstawy wymiaru zasiłku, ustawodawca w żaden sposób nie uzależnił kwoty, do której powinien być podwyższony zasiłek macierzyński, od wymiaru czasu świadczonej pracy.

Przy czym w przypadku, gdy zasiłek macierzyński przysługuje:

za część miesiąca - stosowne podwyższenie ustala się proporcjonalnie do okresu, za który jest wypłacany zasiłek macierzyński,
z więcej niż jednego tytułu - podwyższenie zasiłku macierzyńskiego należne jest wówczas, gdy łączna kwota wypłacanych zasiłków macierzyńskich jest niższa niż wysokość świadczenia rodzicielskiego.

Podwyższenie zasiłku macierzyńskiego do kwoty świadczenia rodzicielskiego nie przysługuje:

ubezpieczonemu pobierającemu zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego,
osobie pobierającej zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego.

Podwyższenia zasiłku macierzyńskiego z założenia dokonuje płatnik tego świadczenia, tj. odpowiednio płatnik składek uprawniony do wypłaty zasiłków swoim ubezpieczonym lub ZUS. Pewne odstępstwo od tej reguły przewidziano w przypadku, gdy ubezpieczony jest uprawniony do zasiłku macierzyńskiego z więcej niż jednego tytułu. Otóż stosownej wypłaty podwyższenia zasiłku dokonuje wówczas po przedłożeniu stosownych dokumentów (patrz ramka) odpowiednio:

wskazany przez ubezpieczonego płatnik zasiłku - jeśli płatnikami zasiłku są płatnicy składek,
ZUS - gdy choćby jednym z tych płatników jest ZUS.

Szczegółowo kwestie te reguluje art. 31 ust. 3a-3c i art. 62 ust. 4-6 ustawy zasiłkowej.

Wyrównanie zasiłku do 100% podstawy

Jak wspomniano na wstępie zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego/na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego może być wypłacany w wysokości 100%, a następnie 60% podstawy zasiłku, lub też w wysokości 80% tej podstawy.

Wystąpienie od razu o pełny wymiar urlopu rodzicielskiego (zasiłku macierzyńskiego za okres tego urlopu), co - przy zachowaniu terminu na złożenie stosownego wniosku - przesądzi o wypłacie zasiłku macierzyńskiego w wysokości 80% jego podstawy, nie zobowiązuje jednak ubezpieczonego do wykorzystania pełnego wymiaru tego świadczenia.

Zarówno bowiem rodzic biologiczny, jak i adopcyjny może zrezygnować z korzystania z urlopu rodzicielskiego (zasiłku za okres tego urlopu) w całości albo w części. Może też dzielić się z drugim ubezpieczonym rodzicem/opiekunem dziecka korzystaniem z urlopu rodzicielskiego albo pobieraniem zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu. Ponadto, po spełnieniu warunków określonych w art. 180 § 4 Kodeksu pracy, ubezpieczona, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego/zasiłku za okres tego urlopu, ma prawo zrezygnować z pozostałej jego części na rzecz ubezpieczonego - ojca wychowującego dziecko.

Rezygnacja z urlopu rodzicielskiego może natomiast stanowić podstawę do wyrównania wypłaconego wcześniej zasiłku macierzyńskiego, jednak wyłącznie w określonych przez ustawodawcę przypadkach. Otóż w świetle art. 31 ust. 4 ustawy zasiłkowej, jednorazowe wyrównanie zasiłku macierzyńskiego pobranego w wysokości 80% podstawy wymiaru do 100% tej podstawy przysługuje w przypadku rezygnacji z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w:

pełnym wymiarze albo
wymiarze 26 tygodni,

i to pod warunkiem niepobrania zasiłku macierzyńskiego (np. przez drugiego z rodziców) za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wymiarze 26 tygodni.

Co istotne, stosowne wyrównanie zasiłku macierzyńskiego należne jest nie tylko ubezpieczonej matce dziecka, ale również ubezpieczonemu ojcu dziecka, który korzystał z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego oraz części urlopu rodzicielskiego - w razie rezygnacji przez niego i przez matkę dziecka z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wymiarze co najmniej 26 tygodni. Ponadto wypłacane jest w przypadku braku prawa do zasiłku macierzyńskiego za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze albo w wymiarze 26 tygodni, z powodu zgonu dziecka.

Prawa do wyrównania zasiłku macierzyńskiego do 100% nie będzie natomiast miała np. ubezpieczona pobierająca zasiłek macierzyński w wysokości 80% podstawy wymiaru, która zrezygnuje z tego świadczenia za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wymiarze co najmniej 26 tygodni, na rzecz ojca dziecka. W takim przypadku ubezpieczonemu ojcu dziecka także przysługuje zasiłek macierzyński w wysokości 80% podstawy wymiaru.

Należne jednorazowe wyrównanie zasiłku macierzyńskiego wypłaca się w terminie wypłaty zasiłków, określonym w art. 64 ustawy zasiłkowej, a więc, gdy wypłaty dokonuje:

płatnik składek - w terminach przyjętych dla wypłaty wynagrodzeń lub dochodów,
ZUS - na bieżąco po stwierdzeniu uprawnień,

przy czym nie później w ciągu 30 dni od daty złożenia wniosku w sprawie rezygnacji z zasiłku za dalszy okres lub innego dokumentu niezbędnego do wypłaty wyrównania. W przypadku gdy płatnikiem zasiłku jest ZUS, takim dokumentem może być zaświadczenie pracodawcy o terminie zaprzestania korzystania z urlopu rodzicielskiego.

Po powrocie do pracy

Praca w trakcie korzystania z zasiłku macierzyńskiego, inaczej niż w przypadku świadczeń należnych z tytułu choroby lub konieczności sprawowana opieki nad członkiem rodziny, nie jest zabroniona. Do świadczenia tego nie ma bowiem, tak jak za sprawą art. 22 i art. 35 ust. 2 ustawy zasiłkowej do świadczenia rehabilitacyjnego i zasiłku opiekuńczego, zastosowania art. 17 ustawy zasiłkowej. Przypomnijmy, iż zgodnie z przywołanym przepisem, ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia, traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.

Osoby na zasiłku macierzyńskim mogą zatem podejmować pracę, np. w innej firmie w ramach umowy zlecenia.

Co więcej, pracownik może łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu, przy czym w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy (art. 182^1e Kodeksu pracy). W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy. I nie pozostaje to bez wpływu na wysokość zasiłku macierzyńskiego, którą za sprawą art. 31 ust. 4a ustawy zasiłkowej zmniejsza się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy, w którym pracownik łączy korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego takiego urlopu.

Dokumenty wymagane dla celów podwyższenia zasiłku macierzyńskiego do wysokości świadczenia rodzicielskiego:

-	oświadczenie ubezpieczonego, w którym:
	•	wskazuje czy zasiłek macierzyński przysługuje mu z więcej niż jednego tytułu, a jeżeli tak, to który płatnik jest zobowiązany do wypłacenia kwoty podwyższenia zasiłku macierzyńskiego oraz
	•	potwierdza, że podwyższenie zasiłku macierzyńskiego nie jest pobierane z innego tytułu,
-	zaświadczenia pozostałych płatników zasiłku za miesiąc, w którym przysługuje podwyższenie zasiłku do kwoty świadczenia rodzicielskiego, zawierające informacje o okresie przysługującego zasiłku oraz o miesięcznej kwocie zasiłku po pomniejszeniu o zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz za miesiące, w których nastąpiła zmiana w wysokości przysługującego zasiłku macierzyńskiego i jego okresie.

(§ 21 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokość oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków - Dz. U. z 2017 r. poz. 87)

Ustalona wysokość zasiłku macierzyńskiego może ulec odpowiednio stosownemu:

podwyższeniu	zmniejszeniu	wyrównaniu

gdy miesięczna kwota zasiłku macierzyńskiego pomniejszonego o zaliczkę na podatek dochodowy od osób fizycznych, okaże się niższa niż kwota świadczenia rodzicielskiego, a więc od 1.000 zł	jeżeli pracownik łączy korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego takiego urlopu	w przypadku rezygnacji z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wymiarze co najmniej 26 tygodni, pod warunkiem niepobrania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w wymiarze 26 tygodni