Ubezpieczenia i Prawo Pracy nr 21 (327) z dnia 1.11.2012

Kompensata za pełnienie dyżuru

Zatrudniamy pracownika, który w razie potrzeby pełni dyżury w miejscu pracy. Jak należy obliczyć wynagrodzenie za czas dyżuru?

Problematykę dyżuru reguluje art. 151⁵ K.p. Dyżurem jest pozostawanie przez pracownika w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w miejscu określonym przez pracodawcę. Możliwe jest bowiem sprawowanie dyżuru: w domu, w siedzibie pracodawcy albo w innym wyznaczonym miejscu. Dyżur może być pełniony w dowolnym dniu tygodnia, także w niedziele i święta oraz dni wolne od pracy z tytułu pięciodniowego tygodnia pracy, jak również w nocy. Kodeks pracy nie określił żadnych ograniczeń podmiotowych, zatem dyżur może zostać zlecony każdemu pracownikowi, także takiemu któremu nie wolno zlecać pracy nadliczbowej. Pracownik ten nie może jednak podjąć podczas dyżuru pracy, która naruszałaby normy czasu pracy.

Zgodnie z art. 151⁵ § 3 i 4 K.p., za czas dyżuru przysługuje pracownikowi przede wszystkim czas wolny w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru (godzina za godzinę). Dopiero w przypadku gdy pracodawca nie ma możliwości udzielenia czasu wolnego, przysługuje pracownikowi wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną. Gdyby takiego składnika nie wyodrębniono przy określaniu warunków wynagradzania, przyjmuje się 60% wynagrodzenia. Jeśli jednak dyżur był pełniony w domu, to nie przysługuje pracownikowi żadna kompensata, chyba że inaczej tę kwestię regulują przepisy wewnątrzzakładowe. Uprawnienie do kompensaty za czas dyżuru mają wszyscy pracownicy z wyjątkiem pracowników zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy. Nie dotyczy ich również gwarancja odpoczynku dobowego i tygodniowego.

Pracownik w dniu dla niego roboczym pełnił dyżur w siedzibie pracodawcy. Po dwóch godzinach dyżuru wykonywał pracę przez trzy godziny.

Za czas dyżuru wynoszący 2 godziny pracownik otrzyma 2 godziny czasu wolnego albo wynagrodzenie. Natomiast za 3 godziny pracy nadliczbowej powinien otrzymać, oprócz normalnego wynagrodzenia, dodatek w wysokości 50%.

Na wniosek pracownika pracodawca może udzielić za godziny nadliczbowe czasu wolnego w tym samym wymiarze 3 godzin nie wypłacając dodatku za tę pracę. Czas wolny może być udzielony także bez wniosku pracownika. Wówczas pracownik powinien otrzymać 4,5 godziny czasu wolnego (w wymiarze o połowę wyższym).

Przy ustalaniu wynagrodzenia określonego procentowo w celu obliczenia wynagrodzenia za czas dyżuru stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop. Tak wynika z przepisu § 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. nr 62, poz. 289 z późn. zm.).

W przypadku wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania, określonego stałą stawką miesięczną - wynagrodzenie za jedną godzinę dyżuru ustala się dzieląc tę stawkę przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu. W przypadku gdy pracownik nie jest wynagradzany według stawki osobistego zaszeregowania, lecz otrzymuje zmienne składniki, podstawę wynagrodzenia ustala się według zasad określonych przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, następnie obniża do 60% i dzieli się przez liczbę godzin przepracowanych przez pracownika w okresie, z którego ustala się to wynagrodzenie.

Pracodawca zatrudnia pracownika w wymiarze 1/2 etatu, który w razie potrzeby pełni dyżury w miejscu pracy. Wynagrodzenie tej osoby wynosi 850 zł miesięcznie. Ponadto otrzymuje ona dodatek za pracę uciążliwą w wysokości 15% wynagrodzenia. W październiku br. pracownik pełnił dyżur w miejscu pracy przez 6 dni po 2 godziny.

Jeśli pracodawca nie udzielił pracownikowi czasu wolnego za 12 godzin dyżuru, to jest obowiązany wypłacić wynagrodzenie za dyżury biorąc pod uwagę, że normatywny czas pracy na październik stanowiły dla niego 92 godziny (1/2 etatu x 184 godz.).

Wynagrodzenie za 1 godzinę pracy ze stawki osobistego zaszeregowania wniosło 9,24 zł (850 zł : 92 godz.), a za 12 godzin dyżuru 110,88 zł (9,24 zł x 12 godz.).

W sprawie wynagrodzenia za czas wolny udzielony w zamian za dyżur pełniony poza domem pracownika funkcjonują dwa różne poglądy. Według Departamentu Prawa Pracy w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej (pismo z dnia 17 marca 2008 r., znak: Dpr-Ii-079-123/Tw/08) należy mieć na uwadze, że to pracodawca ustala rozkład dni i godzin do przepracowania w ramach wymiaru czasu pracy pracownika wynikającego z umowy o pracę. Jeżeli zatem w wyniku udzielenia przez pracodawcę czasu wolnego za dyżur pracownik przepracuje mniejszą liczbę godzin, niż wynikałaby z wymiaru czasu pracy ustalonego na podstawie art. 130 K.p., to fakt ten nie powinien spowodować obniżenia wynagrodzenia. Pracownik był bowiem gotów do świadczenia pracy zgodnie z obowiązującym go wymiarem czasu pracy, a wskutek decyzji pracodawcy nie wykonywał pracy. Ponadto pracownik nie ma wpływu na wybór formy rekompensaty za czas dyżuru (wynagrodzenie lub czas wolny), który jest uzależniony od decyzji pracodawcy. Zdaniem ministerstwa udzielenie czasu wolnego za dyżur pełniony poza domem nie powinno spowodować obniżenia wynagrodzenia przysługującego pracownikowi za godziny niedopracowane do wymiaru dobowego, w dniu korzystania z tego czasu wolnego. Z kolei Departament Prawny w Głównym Inspektoracie Pracy w stanowisku z dnia 8 kwietnia 2008 r. stwierdził, że w przypadku udzielenia czasu wolnego za dyżur, powszechnie obowiązujące przepisy prawa pracy nie przewidują prawa do wynagrodzenia za czas wolny udzielony za dyżur. Brak jest zatem podstaw do ustalenia wynagrodzenia za ten okres, a niepłatny czas wolny jest w tym wypadku jedyną formą rekompensaty za pełnienie dyżuru poza domem pracownika. Departament przypomina przy tym, że nie ma przeszkód prawnych, aby regulacje obowiązujące u danego pracodawcy przewidywały korzystniejsze rozwiązania.